Strategie wyszukiwania źródeł sieciowych

Materiał pomocniczy dla redaktorów BazTOL

Opracowanie: Lidia Derfert-Wolf, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Współpraca przy doborze linków: Elżbieta Tomczak, Uniwersytet Technologiczno-Przyrodniczy w Bydgoszczy

Bydgoszcz, listopad 2007 r.

Wprowadzenie

Celem niniejszego poradnika jest wskazanie metod postępowania w trakcie gromadzenia zasobów sieciowych do kolekcji BazTOL:

· przeglądanie witryn/serwisów istotnych dla danej dziedziny wiedzy;

· przeglądanie list, grup i forów dyskusyjnych oraz serwisów wiadomości;

· wyszukiwanie przy pomocy standardowych i specjalistycznych wyszukiwarek;

· korzystanie z tradycyjnych źródeł informacji.

Wyszukiwanie zasobów do kolekcji BazTOL powinno na wstępie ograniczyć się do stworzenia kolekcji zasadniczej, czyli indeksowania w pierwszej kolejności najważniejszych zasobów dla danej dziedziny. W trakcie dodawania kolejnych zasobów należy utrzymywać równowagę kolekcji, tzn.:

· zgromadzić przynajmniej kilka źródeł dla każdej z dziedzin;

· zawartość danego działu (liczba podwiązanych zasobów) nie powinna być ani zbyt mała ani zbyt wielka. Jeśli w dziale jest za dużo zasobów, należy zastanowić się nad podziałem na kolejne podkategorie.

Przydatne narzędzia i sposoby postępowania

Redaktorzy BazTOL gromadząc zasoby będą:

· przeszukiwać/przeglądać Internet przy pomocy opisanych niżej narzędzi

· regularnie monitorować ważne dla ich dziedziny witryny internetowe i inne serwisy, np. fora dyskusyjne, serwisy wiadomości.

1. Określenie (a później stała modyfikacja) zestawu słów kluczowych:

· podstawowe słowa kluczowe i ich odmiany gramatyczne;

· synonimy, wyrażenia bliskoznaczne, terminy pokrewne;

· terminy węższe;

· terminy szersze;

· odpowiedniki angielskie (np. do wyszukiwania polskich zasobów w zagranicznych katalogach i wyszukiwarkach specjalistycznych)

2. Narzędzia do „zapamiętywania” stron wartych ciągłego monitorowania

· Zakładki/Ulubione w przeglądarce

· darmowe serwisy do zarządzania linkami, pozwalających na gromadzenie, opisywanie i kategoryzację linków do swoich ulubionych stron WWW. W ten sposób jesteśmy niezależni od swojego komputera i możemy „zapamiętać” link z każdego komputera, z którego akurat korzystamy.

· del.icio.us - http://del.icio.us/ - rejestracja; potem przyciski https://addons.mozilla.org/pl/firefox/addon/1532; na końcu „Zarządzaj wyszukiwarkami” (prawy górny róg)

· Linkologia - http://www.linkologia.pl/

· Elefanta - http://www.elefanta.pl/

· Connotea http://www.connotea.org/

Kanały RSS

· EBIB - http://nowy.ebib.info/index.php

· Biotechnolog.net - http://biotechnolog.net/

· Federacja Bibliotek Cyfrowych http://fbc.pionier.net.pl/owoc

Czytniki wiadomości:

· programy do zainstalowania na własnym komputerze

· w przeglądarkach (np. Mozilla Firefox) na własnym komputerze

· sieciowe agregatory, z których można korzystać z jakiegokolwiek komputera z dostępem do sieci - http://www.bloglines.com/

Strategie wyszukiwania zasobów

1. Przeglądanie uznanych witryn i serwisów WWW, najbardziej wiarygodnych w danej dziedzinie -> wertowanie wykazów przydatnych linków lub rekomendowanych źródeł

Sposób postępowania:

· na początek należy wyszukać/znać/spytać specjalistów o witryny i serwisy wymienione niżej w tym dziale i najważniejsze dla danej dziedziny;

· włączyć w/w zasoby do kolekcji BazTOL, o ile spełniają ustalone kryteria jakości i doboru źródeł oraz mieszczą się w określonej tematyce; jeśli zasób jest zbyt ogólny dla danej dziedziny należy go zgłosić osobie odpowiedzialnej za temat „Źródła ogólne”;

· zachować ich adresy w Zakładkach/Ulubionych lub posługując się wskazanymi wyżej serwisami zarządzania linków;

· przeglądać systematycznie w poszukiwaniu nowych źródeł, ze szczególnym uwzględnieniem działów wymienionych niżej przy każdej z kategorii zasobów.

Do witryn i serwisów, którym należy poświęcić szczególną uwagę należą:

1.1. strony ekspertów/specjalistów/autorytetów z danej dziedziny, na których zamieszczane są ich własne prace, ale też często wykazy przydatnych linków

Przykład:

Adam Groble http://adam-grobler.w.interia.pl/

Katarzyna Pluskota – linki http://katarzyna_pluskota.w.interia.pl/linki.html

1.2. witryny instytucji i organizacji

Witryny te mogą same w sobie stanowić zasób BazTOL oraz mogą zawierać dokumenty warte zindeksowania w BazTOL:

Ø Witryny szkół wyższych (również wydziałów, instytutów, katedr, gdzie wykładowcy zamieszczają swoje publikacje lub tworzą listy przydatnych linków)

Przykład: Instytut Geografii i Rozwoju Regionalnego Uniwersytetu Wrocławskiego http://www.zzp.geogr.uni.wroc.pl/linki.htm

Ø Instytuty naukowe, jednostki badawczo-rozwojowe, centra badawcze

Przykład: Centralny ośrodek Badawczo-Rozwojowy Opakowań http://www.cobro.org.pl/index.htm

Ø Witryny bibliotek z bogatymi zestawami linków

Przykład:Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu http://www.bu.uni.wroc.pl/przydatne/

Ø Towarzystwa naukowe, naukowo-techniczne, zawodowe

Przykład: Komitet Krystalografii PAN http://komkryst.int.pan.wroc.pl/default.htm

Ø Instytucje rządowe i pozarządowe

Przykład:Krajowa Agencja Poszanowania Energii http://www.kape.gov.pl/PL/index.phtml

Skąd czerpać adresy stron w/w osób i instytucji/organizacji?

· Nauka Polska http://nauka-polska.pl

· Katalog polskich uczelni wyższych! http://www.edu.info.pl/katalog.szkol.php

· Wirtualna Polska - http://katalog.wp.pl/www/Nauka/Stowarzyszenia_Naukowe/

· HOGA.PL > Nauka i technika > Instytucje http://katalog.hoga.pl/kategoria.asp?link=Nauka_i_technika:Instytucje

· Sejm RP – linki http://www.sejm.gov.pl/linki/linki.html

· szukaj w wyszukiwarkach

1.3. portale i witryny tematyczne (wykazy przydatnych linków, organizacje z danej dziedziny, akty prawne, publikacje, wykazy oprogramowań, „Aktualności” i fora dyskusyjne)

Przykłady:

Ø Tworzywa.com.pl http://tworzywa.com.pl/linki/index_linki.asp

Ø Teberia http://www.teberia.pl/links.php

1.4. katalogi tematyczne ogólne i katalogi tematyczne w portalach ogólnych

W w/w katalogach należy odnaleźć właściwą kategorię/kategorie, wybrać przydatne witryny, a następnie systematycznie przeglądać te kategorie i sprawdzać czy nie dodano nowych interesujących dla danej dziedziny. Przykładowe kategorie: nauka, technika, edukacja, komputery, media.

Przykłady:

Ø DMOZ Open Directory Project http://www.dmoz.org/

Ø Wirtualna Polska – Katalog stron WWW http://katalog.wp.pl/

1.5 blogi profesjonalistów z danej dziedziny (po ocenie ich jakości!)

Przykłady:

Ø TechBlog http://techblog.msite.any.pl/

Ø Blog Krzysztofa Urbanowicza … http://mediacafepl.blogspot.com/2006/05/szukam-blogw-eksperckich-w-polsce.html

Ø elearning blog http://elearning-20.blogspot.com/

Ø Info-Blog (blog o poszukiwaniu informacji, o interesujących wyszukiwarkach internetowych, katalogach, aplikacjach Web2.0 i innych bardziej lub mniej użytecznych stronach w Internecie) http://infopoint.pl/wordpress/

Blogów szukać można przy pomocy wyszukiwarek, ale efektywniejszym sposobem jest korzystanie ze specjalistycznych wyszukiwarek samych blogów i ich treści, np.:

Ø Technorati http://www.technorati.com/

Ø Blogfrog http://blogfrog.pl/

1.6. inne witryny związane tematycznie z serwisem BazTOL lub ogólne

W tej grupie mogą się znaleźć inne przydatne serwisy, które warto przeglądać od czasu do czasu w poszukiwaniu przydatnych zasobów. Mogą to być np.:

Ø bazy danych rejestrujące czasopisma

Przykład: Naukowe i fachowe polskie czasopisma elektroniczne http://www.bg.us.edu.pl/bazy/czasopisma/

Ø zagraniczne serwisy typu subject gateways, które mogą rejestrować wysokiej jakości polskie zasoby

Przykład: Intute http://www.intute.ac.uk/

Ø inne przykłady:

ATVN (Akademicka Telewizja Naukowa) http://www.atvn.pl/

Forum Akademickie http://www.forumakad.pl/ciekawe_linki.html

1. Listy, grupy i fora dyskusyjne i ich archiwa

Listy, grupy i fora dyskusyjne często zawierają anonse nowych, przydatnych źródeł z danej dziedziny. Ponadto mogą tez zawierać opinie uczestników dyskusji o tych źródłach, przydatne dla redaktorów BazTOL. W celu korzystania z tych informacji można:

• zapisać się na listy dyskusyjne związane tematycznie z serwisem i biernie w niej uczestniczyć;

· niektóre z list dyskusyjnych publikują w sieci publicznie dostępne archiwa – wtedy nie trzeba zapisywać się na listę; wystarczy śledzić te archiwa;

Przykład: List archives at MAN.TORUN.PL http://www.man.torun.pl/archives/ (niektóre dostępne na hasło)

• systematyczne czytać fora dyskusyjne z danej dziedziny albo ogólne;

Przykłady:

Scientist.pl http://www.scientist.pl/ (zob. Matematyka teoretyczna – Serwis edukacyjny)

Gazeta.pl – Forum – Aktualności i Media – Nauka http://forum.gazeta.pl/forum/71,1.html?f=32

• wyszukiwać wiadomości z forów w specjalnych opcjach wyszukiwarek ogólnych – opcja „grupy dyskusyjne”, np. http://groups.google.com/

Przykładowe wykazy list dyskusyjnych, forów

· Katalog Onet (społeczność internetu) http://katalog.onet.pl/4485,spolecznosc-internetu,k.html

· Google Grupy dyskusyjne http://groups.google.com/

· Katalog grup dyskusyjnych http://seeuse.net/

2. Subskrypcja związanych z tematyką biuletynów, kanałów RSS i innych publikatorów dostarczanych systematycznie

Przykłady:

· Newsletter MNiSzW http://www.nauka.gov.pl/mn/index.jsp?layout=mailing&news_cat_id=129&place=Menu03

· Polski Internetowy Informator Geodezyjny http://www.geodezja.pl/lista/index.html

· Infomail.pl (katalog newsletterów i czasopism internetowych, połączony z ich czytnikiem - http://www.infomail.pl/

· Onet.pl – newsy - Nauki ścisłe - http://niusy.onet.pl/niusy.html?t=katalog&p=pl.sci.&kat=Nauki%20%B6cis%B3e

· Gwar - serwis informacyjny tworzony przez użytkowników - http://www.gwar.pl/ (zob. dział Nauka)

3. Wyszukiwarki ogólne i specjalistyczne

Co to jest wyszukiwarka?

W znaczeniu ogólnym wyszukiwarka to oprogramowanie gromadzące w sposób automatyczny informacje o dokumentach tekstowych oraz plikach zgromadzonych w sieci (obszarze wyznaczonym dla wyszukiwarki do indeksowania)”. Wyszukiwarki składają się z:

1) programu penetrującego zasoby sieci (robot, spider, crawler) - program „przeglądający” sieć, wczytujący dokumenty, indeksujący ich zawartość oraz wszystkie linki, aktualizujący informacje co jakiś czas;

2) bazy danych (indeksu tych zasobów) - wszystkie dokumenty i hiperłącza odnalezione przez w/w program;

3) programu przeszukującego bazę z wbudowanym interfejsem dla użytkownika - program pozwalający na sformułowanie zapytania, wyszukanie odpowiednich dokumentów w bazie i przedstawienie wyników w charakterystyczny dla danego systemu sposób.

Schemat działania systemu wyszukiwawczego. Źródło: A. Nowak: http://www.wsti.pl/pokazy_edu_2005/nowak/Wyszukiwarka.pdf

Korzystanie z wyszukiwarek – zwłaszcza ogólnych, np. Google – nie powinno być podstawową metodą pracy w gromadzeniu zasobów do kolekcji BazTOL.

Mogą one jednak stanowić:

· pomoc przy wyszukiwaniu witryn do stałego monitorowania i witryn grupujących inne linki (omówione w p. 1-3)

· uzupełnienie przeglądania witryn z p. 1-3

· wyszukiwanie bardzo precyzyjnie określonych informacji, np. stron instytucji, organizacji, osób, czasopism, publikacji albo zagadnień wg szczegółowego zapytania (NIE „elektrotechnika”)

W przypadku pytań ogólnych, np. „inżynieria materiałowa”, wyszukiwarki ogólne dadzą w rezultacie bardzo dużo wyników. Ponadto ich ranking będzie zróżnicowany w zależności od wyszukiwarki. Niektóre biorą pod uwagę popularność stron (liczba stron, na których są linki do danej strony, liczba odwiedzin danej strony poprzez daną wyszukiwarkę), inne – premiują w pierwszym rzędzie występowanie poszukiwanych słów (w kodzie HTML) w znacznikach meta, polu TITLE, w nagłówkach i w końcu w tekście strony. Zatem wyszukiwanie zasobów do BazTOL przy pomocy wyszukiwarek musi być poprzedzone bardzo szczegółowym opracowaniem pytania/pytań.

Szukając odpowiedzi na pytania ogólne np. „stowarzyszenia naukowe w Polsce” lepiej zajrzeć najpierw do katalogów tematycznych http://katalog.interia.pl/.

Jeśli natomiast spodziewamy się ogromnej liczby odpowiedzi albo wyszukiwanie za pomocą jednej wyszukiwarki nie daje rezultatów – skorzystajmy z multiwyszukiwarki http://ixquick.com/.

	Wyszukiwarki	Katalogi tematyczne	Multiwyszukiwarki
Baza danych	- tworzona automatycznie - dużo stron WWW	- tworzona przez ludzi - niewielki rozmiar bazy	- nie posiadają bazy danych - korzystają z innych zasobów
Kiedy korzystać?	- wyszukiwanie bardzo specyficznych, szczegółowych informacji np. osób, instytucji, wydarzeń, produktów - wyszukiwanie tematów łatwych do jednoznacznego określenia - potrzeba znalezienia wszystkiego na dany temat, nawet pojedynczych stron	- wyszukiwanie ogólnych zagadnień np. biblioteki w Polsce - wyszukiwanie informacji związanych z problemem, który można opisywać w różny sposób - zawierają mniej informacji niż wyszukiwarki, ale lepszej jakości, prawie zawsze związanych z poszukiwanym tematem	- wyszukiwania, w których spodziewana jest bardzo duża liczba dokumentów - wyszukiwanie za pomocą jednej wyszukiwarki nie daje rezultatów
Plusy	baza danych jest większa i bardziej aktualna	- łatwe do korzystania, - informacje zamieszczone w bazie są recenzowane i indeksowane - gwarantowana wysoka jakość	- akceptują nieścisłe zapytania
Minusy	- niedokładne sposoby indeksowania i wyszukiwania informacji, - wyszukiwanie relewantnych dokumentów utrudnione	- ograniczona liczba dokumentów - recenzowanie i indeksowanie zabiera dużo czasu, - niezadowalająca aktualizacja	- niska efektywność w przypadku złożonych zapytań
Wyszukiwanie	1) formularz (jeden lub dwa poziomy) do zadawania pytań 2) podręczny katalog tematyczny	1) kategorie tematyczne - przeglądanie, wertowanie 2) pomocniczy formularz do wyszukiwania wg słów kluczowych	1) formularz (jeden lub dwa poziomy zaawansowania) 2) podręczny katalog tematyczny

Ogólne metody i techniki wyszukiwawcze

· operatory logiczne Boole’a

· symbole + i - przed poszukiwanymi słowami

· operatory bliskości – np. NEAR

· wyszukiwanie całych zdań/wyrażeń

· różne formy gramatyczne - "maskowanie" końcówek, skrócone wersje wyrazów

· wielkie i małe litery

Wyszukiwanie wg kryteriów formalnych

Większość stron internetowych posiada określoną strukturę: adres URL, tytuł, tekst, linki, pliki graficzne. Dla podwyższenia precyzji wyszukiwania lub specyficznych pytań, większość wyszukiwarek pozwala ograniczyć poszukiwanie do określonych pól. Stosuje się bezpośrednie umieszczanie nazwy (skrótu) pola przed poszukiwanym terminem np. na zapytanie chcąc znaleźć strony z terminem elektrotechnika w adresie URL, zapisujemy url:elektrotechnika albo inurl:elektrotechnika. Podobnie można ograniczyć rezultaty do stron opublikowanych w danym języku, np. wyłącznie polskim, angielskim itp., utrzymywanych na serwerze z określonej domeny np. edu, gov, org czy dokumentów w określonym formacie, np. PDF, PPT.

Do tego rodzaju poszukiwań zaleca się formularze zaawansowane!!!

Obszary przeszukiwania

Większość wyszukiwarek ogólnych daje możliwość skierowania pytania do określonych fragmentów sieci (np. WWW, grupy dyskusyjne, blogi) albo indeksów określonych typów dokumentów (np. grafika, wideo, mapy). Możliwości te są ujawnione zawsze na stronie głównej – jako zakładki nad polem do wpisywania haseł w formularzu podstawowym. Należy jednak pamiętać, że wszystkie te opcje posiadają również swoje formularze wyszukiwania zaawansowanego i z tych właśnie należy korzystać.

Formularze wyszukiwania zaawansowanego wyszukiwarek:

· światowej Google http://www.google.com/advanced_search?hl=pl

· krajowej Netsprint http://www.netsprint.pl/serwis/search?adv=1

Podsumowanie:

þ Zanim przystąpisz do wyszukiwania opracuj strategię, słowa kluczowe i terminy pokrewne – kartka i ołówek!

þ Opanuj doskonale kilka najważniejszych wyszukiwarek!

þ Korzystaj wyłącznie z formularzy zaawansowanych!

þ Nie poprzestawaj na jednym zestawie pytań – dodawaj inne, zamieniaj, pamiętaj o odmianach wyrażeń!

þ Dokładnie formułuj pytanie z wykorzystaniem operatorów logicznych i innych technik!

þ Przeszukując nowe narzędzie zawsze przeczytaj Pomoc!

þ Specyficzne opcje różnych wyszukiwarek ulegają stałym zmianom!

þ Brak rezultatów wyszukiwania? Sprawdź pisownię (błędy literowe!)

þ Wyszukując myśl też tak jak myśli robot wyszukiwarki!

þ Niektóre wyszukiwarki udostępniają dodatkowo katalog tematyczny – korzystaj z niego!

þ Indeksy/bazy danych różnych wyszukiwarek różnią się zawartością – rezultaty wyszukiwania nigdy nie będą identyczne!

þ Żadna z wyszukiwarek nie indeksuje całego Internetu!

þ Pamiętaj, że polskie wyszukiwarki dają nieraz lepsze rezultaty od Google!

Wyszukiwarki specjalistyczne

Wyszukiwarki specjalistyczne umożliwiają wyszukiwanie w ramach określonej dziedziny (np. technika, sztuka), formatu plików (np. dźwiękowych, video, *pdf), rodzaju informacji (np. rządowe) bądź są przeznaczone dla określonej grupy odbiorców (np. wyszukiwarki naukowe). Mogą też łączyć kilka z tych kryteriów. Ponieważ brak dobrych tego typu wyszukiwarek krajowych, można korzystać z zagranicznych, które w swoich bazach danych często zawierają polskie zasoby sieciowe. Należy przedtem zapoznać się z możliwościami wyszukiwania zaawansowanego i odpowiednio dobierać kryteria wyszukiwawcze, np. wg języka, kraju. W poniższych przykładach pominięto narzędzia do wyszukiwania multimediów – omówione w dalszej części.

Przykłady:

• DOAJ Directory of Open Access Journals http://www.doaj.org/

· Google Scholar - http://scholar.google.com .

· Internet Archive - http://www.archive.org/index.php

• OAIster - http://oaister.umdl.umich.edu/o/oaister/

· OpenDOAR - katalog akademickich repozytoriów http://www.opendoar.org/

Wyszukiwanie zasobów multimedialnych

· specjalne opcje standardowych wyszukiwarek – dalej szukaj formularzy wyszukiwania zaawansowanego!!!

Przykłady:

Ø Exalead - wydzielone obszary przeszukiwania: grafika, wideo http://www.exalead.com/search

Ø Google Wyszukiwarka grafiki (Google Image Serach) http://images.google.com/ Google Video Polska (Google Video) http://video.google.com/ http://video.google.pl/

Ø Gooru Grafika http://www.gooru.pl/obrazki/

Ø Netsprint Grafika http://www.netsprint.pl/serwis/pictures

· specjalistyczne wyszukiwarki multimediów w sieci (wszystkich albo wybranego typu, np. wideo)

Przykłady:

Ø EveryZing (wyszukiwarka plików audio i wideo oparta na technologii rozpoznawania mowy) http://www.everyzing.com/

Ø Podscope (wyszukiwarka podcastów) http://www.podscope.com/

Ø blinkx - jak mówi o sobie - jest największą na świecie i najbardziej zaawansowaną wyszukiwarką wideo http://www.blinkx.com/

Ø searchforvideo (wyszukiwarka wideoklipów z możliwością przeglądania wg kategorii tematycznych) http://www.searchforvideo.com/

· kolekcje wybranego typu multimediów, katalogi tematyczne, repozytoria

Przykłady:

Ø Wirtualny Pilot http://wirtualnypilot.umcs.lublin.pl/index.html

Ø Inne przykłady zob. w dziale Wyszukiwarki specjalistyczne

4. Korzystanie ze źródeł spoza Internetu

Wiedza o wartościowych zasobach sieciowych nie musi pochodzić wyłącznie z wertowania i przeszukiwania sieci. Należy również brać pod uwagę:

· tradycyjne publikacje, np. czasopisma fachowe, tygodniki, gazety, materiały konferencyjne – tam publikowane są informacje czy nawet recenzje ważnych dla danej dziedziny witryn;

· ulotki, programy TV;

· kontakty osobiste – z użytkownikami, w tym studentami (oni często mają swoje ulubione serwisy!) i pracownikami naukowymi, którzy mogą mieć ciekawe zasoby w swoich Zakładkach/Ulubionych (!) albo mogą je polecać studentom jako materiały dydaktyczne.

Kilka uwag

Pamiętaj:

Ø Internet jest przeładowany różnego rodzaju informacjami – korzystaj z opisanych na wstępie systemów zarządzania linkami!

Ø Internet ciągle się zmienia – śledź te zmiany, ucz się nowych strategii wyszukiwania i dziel się tą wiedzą z innymi redaktorami!

Ø Dziedziny nauki też się zmieniają – śledź programy kształcenia, rozmawiaj ze specjalistami!

Ø Korzystaj najpierw z katalogów i serwisów tematycznych, a potem dopiero wyszukiwarek!

Ø Zanim przystąpisz do wyszukiwania/przeglądania opracuj strategię, słowa kluczowe i terminy pokrewne – kartka i ołówek! Dobry plan wyszukiwania jest kluczem do sukcesu przy przeszukiwaniu sieci Internet!

Dodatkowe wsparcie dla redaktorów

W trakcie rozwoju kolekcji BazTOL powinno być zapewnione stałe wsparcie dla redaktorów:

Ø materiały nt. strategii wyszukiwania (metody i techniki zadawania pytań, wykaz przydatnych źródeł do przeszukiwania) zamieszczane na stronie WWW dostępnej dla redaktorów i stale aktualizowane;

Ø okresowe szkolenia i praktyczne warsztaty (nowości w Internecie);

Ø wykorzystanie listy dyskusyjnej baztol dla redaktorów w celu dzielenia się wiedzą na temat nowych źródeł i technik wyszukiwania;

Ø automatyczne gromadzenie przez system komputerowy zapytań użytkowników i udostępnianie wykazów zapytań redaktorom.